Χυλοπίτες, κοφτό μακαρονάκι, κουσκουσάκι, κριθαράκι, τραχανάς σε διάφορες παραλλαγές… Τα ζυμαρικά αποτελούσαν ανέκαθεν κύρια επιλογή στη διατροφή των Ελλήνων για καθημερινά ή κυριακάτικα τραπεζώματα.
Πλασμένα με αγνά υλικά (γάλα, σιτάρι, αυγά), περιχυμένα με κόκκινη ή λευκή σάλτσα καί μπόλικο τυράκι, «δένουν» τέλεια με θαλασσινά και κρεατικά, παντρεύονται με όσπρια, γίνονται πεντανόστιμες θρεπτικές σούπες, αλλά και υπέροχες κρύες σαλάτες.
Τα παραδοσιακά ζυμαρικά της Ελλάδας είναι άλλη μια έκφραση «οικιακής οικονομίας» και μια σοφή λαϊκή απάντηση στο ερώτημα πώς να εξασφαλίσουμε χορταστικά τρόφιμα που να διατηρούνται για καιρό στο κελάρι.
Η παρασκευή τους τα παλιότερα χρόνια γινόταν κατά τους πρώτους καλοκαιρινούς μήνες -συνήθως μετά το θερισμό και το αλώνισμα-
Έπλαθαν τη ζύμη, την έκοβαν ή την έτριβαν στο χέρι και την άπλωναν για να στεγνώσει καλά στον ήλιο. Στη συνέχεια, τη φύλαγαν στα κελάρια μέσα σε πάνινα σακουλάκια για να έχουν προμήθειες της χρονιάς.Στις μέρες μας, την παράδοση των γιαγιάδων ακολουθούν γυναικείοι συνεταιρισμοί και μικρές οικοτεχνίες που δραστηριοποιούνται σε όλη την Ελλάδα.
Στην Κάσο, μοιάζουν με πένες και συνοδευόμενες με σιτάκα (μαλακό ντόπιο τυρί παρασκευασμένο με ιδιαίτερο τρόπο) αποτελούν τη σπεσιαλιτέ του νησιού. Η Χίος έχει τα αυτούδια, απλά ζυμαρικά με αλεύρι και νερό σε σχήμα… αυτιών, τις βαλάνες σε σχήμα μικρής σπείρας, ιδανικό συνοδευτικό με κόκορα κοκκινιστό.
Στην Κάρπαθο έχουν τις μακαρούνες και στην Τήλο έχουν σχήμα σαν τις ταλιατέλες. Στην Κω λέγονται πασά μακαρούνες και είναι μεγάλα επίπεδα φύλλα ζύμης (σαν φαρδιά λαζάνια), τα οποία μαγειρεύονται νωπά σε στρώσεις με μπόλικο κιμά ή τυρί ανάμεσα.
Το παραδοσιακό ζυμαρικό της Λήμνου, τα γνωστά φλομάρια, παρασκευάζονται με αβγά, γάλα και ντόπιο σκληρό σιταρένιο αλεύρι. Κόβονται σε φαρδιές λουρίδες σαν χυλοπίτες ή σε λεπτά κορδόνια σαν μακαρόνια.
Από τα ζυμαρικά που αγαπήθηκαν ιδιαίτερα σε όλη τη χώρα, είναι οι χυλοπίτες (με αλεύρι και αβγά, καμιά φορά και γάλα) ο τραχανάς και το κριθαράκι που είναι το βασικό ζυμαρικό για το εμβληματικό «γιουβέτσι» που περιλαμβάνει και κρέας, αλλά οι πιο φτωχοί βολεύονταν στο παρελθόν και με «υπόλοιπο από γιουβέτσι» – δηλαδή σκέτο κριθαράκι.
Στα νησιά του Αιγαίου , κάθε τόπος έχει διαφορετική ονομασία για το ίδιο έδεσμα.
Αυτούδια. Κοντό και φαρδύ ζυμαρικό από αλεύρι και νερό που συνηθίζονται στη Λήμνο, μαζί με τα φλωμάρια, τις τοπικές χυλοπίτες.
Κλωστά. Χειροποίητα ζυμαρικά από την Αμοργό και τη Δονούσα, κομμένα σε πολύ λεπτές λωρίδες.
Κουλουρία ή μάτσι. Παραδοσιακό σπιτικό ζυμαρικό της Ρόδου, που συναντιέται με μικρές διαφορές στα χωριά του νησιού και με διαφορετικές ονομασίες.
Μακαρούνες. Καρπάθικο σπιτικό ζυμαρικό που σερβίρεται με τριμμένη μυζήθρα.
Ματσάτα. Είδος χυλοπίτας από τη Φολέγανδρο.
Χερίσια. Χιώτικα σπιτικά ζυμαρικά με τρύπα στο κέντρο τους. Για να τη φτιάξουν, τύλιγαν τη ζύμη γύρω από κλωνάρια σπαρτών.
Βρασμένα σε ζωμούς αιγοπροβάτων, πασπαλισμένα με τοπικές μυζήθρες, συνδυασμένα με τσιγαριστά κρεμμύδια ή ενισχυμένα αρωματικά με σκόρδο, τα τοπικά ζυμαρικά χόρτασαν γενιές και γενιές Ελλήνων.