Η προετοιμασία για τις γιορτές των Χριστουγέννων στη Λέρο αρχίζει με το Σαρανταμερο.
Την παραμονή των Χριστουγέννων έβλεπες τις πιατέλες γεμάτες, το σπίτι μοσχοβολούσε και η γαλοπούλα έτοιμη, γεμισμένη περίμενε να μπει στον φούρνο την επόμενη μέρα. Τα παιδιά έβγαιναν να πουν τα κάλαντα και οι νοικοκυραίοι τους έδιναν χρήματα για τον κόπο τους και γλυκά. Η μέρα των Χριστουγέννων κυλούσε με πολύ κέφι και διασκέδαση, ο κόσμος ξαναγύριζε στη δουλειά του μέχρι να έρθει η παραμονή της Πρωτοχρονιάς.
Να φτιάξουν οι νοικοκυρές τις βασιλόπιτες και οι μεγάλοι να βγουν στους δρόμους με τις τσαμπούνες για τα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα και γυρνώντας σπίτι να δουν τον Άι Βασίλη και τα παιδιά να ανοίξουν τα δώρα τους.
Μόλις γυρίσει ο χρόνος, είθισται ένας να βρίσκεται έξω από το σπίτι και μπαίνοντας μέσα να κρατά ένα μαστραπά νερό και μια πέτρα. Είναι το ποδαρικό του σπιτιού. Με το νερό ραντίζουν τα τέσσερα καντούνια μέσα στο σπίτι ευχόμενοι με το «όπως η πέτρα είναι γερή, έτσι να ναι και η υγειά σας όλο το χρόνο», ενώ η Οικογένεια, σπάει το ρόδι.
Την στιγμή αλλαγής του νέου έτους, ανοίγουν και τις βρύσες για λίγα δευτερόλεπτα αφήνοντας να τρέξει άφθονα το νερό και λένε «όπως τρέχει το αθάνατο νερό έτσι να τρέχουν και τα καλά και τα πλούτη στο σπίτι». Αμέσως μετά κόβεται η βασιλόπιτα. Αυτού που θα του τύχει το φλουρί, θεωρείται εξαιρετικά τυχερός για τη νέα χρονιά και το φυλάει.
Το πρωί της Πρωτοχρονιάς συνήθιζαν επίσης να σφάζουν έναν μαύρο πετεινό που τον φύλαγαν όλο το χρόνο για αυτή την ξεχωριστή ημέρα. Έπρεπε να είναι οπωσδήποτε μαύρος και τον έκαναν σούπα.
Έθιμο την μέρα αυτή είναι και η γνωστή μπουλιστρίνα. Τα μικρά παιδιά την πρώτη μέρα του χρόνου επισκέπτονται τους συγγενείς και παίρνουν χρηματικό ποσό εν είδει δώρου το οποίο ονομάζεται μπουλιστρίνα. Μερικές δεκαετίες παλιότερα, η «μπουλιστρίνα» ήταν το μόνο δώρο που έπαιρναν τα παιδιά την Πρωτοχρονιά.
(Στα λατινικά σημαίνει αίσιος οιωνός,αλλά και δώρο της πρωτοχρονιάς, ή «επινομίς» όπως το έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες -κοινώς μπουναμάς). Η ονομασία στρίνα διασώθηκε μέχρι σήμερα κατά τόπους, μπουλιστρίνα, (από το «καλή strena», bona strena)
Την παραμονή των Φώτων γίνεται ο μικρός αγιασμός. Οι νοικοκυρές ραντίζουν με τον αγιασμό το σπίτι και τα δέντρα. Πίνουν λίγο ο καθένας και το υπόλοιπο το κρατούν στο εικο νοστάσι και το χρησιμοποιούν σαν γιατρικό. Με το φως ανάβουν το καντήλι και το θεωρούν καλό του σπιτιού να κρατήσει το καντήλι αναμμένο τρία βράδια. Την άλλη μέρα επέστρεφαν όλοι ανανεωμένοι και ευδιάθετοι στις δουλειές τους.
Φοινίκια από τη Λέρο ή Μικρασιάτικα μελομακάρονα
Υλικά
- 1 κιλό μαλακό αλεύρι ή για όλες τις χρήσεις
- 1/2 lt καλό παρθένο ελαιόλαδο
- 1/2 ποτήρι ζάχαρη
- 2 κουτ.γλ. μπέικιν πάουντερ
- 1 ποτήρι φρεσκοστυμμένη πορτοκαλάδα (όχι του κουτιού)
- ξύσμα φλούδας από ένα πορτοκάλι
- 1 ποτ.κρασιού κονιάκ
- 1 ποτήρι καρύδια χονδροκοπανισμένα
- 1 κοφτό κουτ.γλ κανέλα και 1 κοφτό κουτ. γλ. γαρύφαλλο
Εκτέλεση
- Βάλτε σε μια λεκάνη όπως οι παλιοί και ανακατέψτε καλά μετο χέρι (στο μίξερ ή σύρμα σήμερα για ευκολία) το λάδι και τη ζάχαρη και ανακατέψτε για αρκετή ώρα. Κοσκινίστε το αλεύρι.
- Σε μια μικρή λεκάνη ρίχνετε μέσα το μείγμα λαδιού- ζάχαρης και το κονιάκ, τον χυμό πορτοκαλιού και το ξύσμα (όλα μαζί τα υγρά και το μπεικιν). Βάλτε μέσα και την κανέλα και το γαρύφαλλο και ανακατέψτε καλά μέχρι να λιώσει η ζάχαρη.Μετά ρίξτε λίγο λίγο το κοσκινισμένο αλεύρι και ζυμώστε μέχρι να γίνει μαλακή η ζύμη (να μην κολλάει στο χέρι δλδ).
- Δεν πειράζει να μείνει και λίγο αλεύρι, δεν το παίρνει όλο και δεν θελει ζύμωμα σφιχτό, αλλα απαλό με τα δάχτυλα να μην ξερνάει το λάδι. Πλάθουμε την ζύμη σαν σουτζουκάκια, παίρνουμε μια ξύστρα και στο μέρος που έχει τα χοντρά τετραγωνάκια εξογκώματα, ακουμπάμε την ζύμη μας πάνω εκεί και μετα δάχτυλα ενωμένα την πιέζουμε ελαφρά και την σέρνουμε λίγο.
- Το κλασικό μικρασιατικό μελομακάρονο έχει από κάτω μια γούβα και την επάνω επιφάνεια ανώμαλη για να κρατάει το σιρόπι και το καρύδι. Είναι εύκολο να το πετύχετε, αν δεν μπορείτε απλά ακουμπήστε το πάνω στην ξύστρα και πιέστε του ελαφρά με τα δάχτυλα να κάνει μια μικρή γούβα.
- Βάζουμε μια λαδόκολλα στο ταψάκι μας και ψήνουμε σε μέτριο φούρνου170 C μέχρι να ροδοκοκκινίσει (20-30').Αφήνουμε να κρυώσουν καλά.
- Σιρόπι
- Ρίχνουμε το μέλι την ζάχαρη και το νερό να πάρουν μερικές βράσεις. Όσο αυτό είναι ζεστό ρίχνουμε μέσα μια τρυπητή κουτάλα 2-3 μαζί τα φοινίκια μας και αφού στραγγίξουν τατοποθετούμε σε πιατέλες. Όταν τελειώνει κάθε στρώση τους ρίχνουμε μια κουταλιά μέλι και τα πασπαλίζουμε με καρύδια.
- Αυτά τα μελομακάρονα είναι η Μικρασιατική έκδοση. Το μελομακάρονο είναι λίγο τραγανό, το σιρόπι δεν το έχει ποτίσει σε υπερβολικό βαθμό και έτσι δεν σε πνίγει η γλυκύτητα του.
Σημειώσεις
Ευσταθιάδου Ιωάννα-Μαρία
Ελεύθερη επαγγελματίας, chef και αρθρογράφος.