Ήθη και έθιμα του Πάσχα στα νησιά της Δωδεκανήσου που τηρούνται με ευλάβεια και μεταφέρονται από γενιά σε γενιά”
Στην Κάλυμνο η Μεγάλη Παρασκευή έχει ξεχωριστό χρώμα, με τους ενορίτες των εκκλησιών να κατεβαίνουν στο λιμάνι του νησιού, όπου οι κοπέλες ντυμένες με τοπικές στολές ψέλνουν τα εγκώμια. Το Μεγάλο Σάββατο ετοιμάζεται το «μουούρι», το παραδοσιακό γεμιστό αρνί ή κατσίκι σε πήλινο σκεύος το οποίο αφού σφραγιστεί με ζυμάρι ψήνεται σε ξυλόφουρνους επάνω σε κληματόβεργες. Εντυπωσιακή είναι η Ανάσταση με τους αυτοσχέδιους δυναμίτες που ρίχνονται και οι οποίοι ταρακουνούν στην κυριολεξία το νησί.
Στην Κάρπαθο στην Όλυμπο η Μεγάλη Παρασκευή είναι συγκλονιστική. Ηλικιωμένες γυναίκες μαζί με γυναίκες που πρόσφατα έχασαν ένα δικό τους άτομο στολίζουν τον επιτάφιο με πολύχρωμα ευωδιαστά λουλούδια και εκφωνούν μοιρολόγια. Ολη την Μεγάλη Εβδομάδα αποχωρίζονται τις παραδοσιακές πολύχρωμες στολές τους και τις αντικαθιστούν με μια «πένθιμη» ενδυμασία. Μετά το συγκινητικό Επιτάφιο της Μεγάλης Παρασκευής, οι γυναίκες ετοιμάζουν το Μεγάλο Σάββατο, το λαμπριάτικο οφτό για την επόμενη μέρα, δηλαδή κατσικάκι ή αρνί με γέμιση, κυρίως από ρύζι.
Ανήμερα του Πάσχα, ακολουθεί η χαρά. Όταν τελειώσει η λειτουργία, σε όλα τα καφενεδάκια συγκεντρώνονται παρέες Ολυμπιτών και διασκεδάζουν μαζί “εν χορδαίς και οργάνοις” σαν μια μεγάλη οικογένεια. Τη Δευτέρα του Πάσχα οι γυναίκες φουρνίζουν πασχαλινές πίτες με μυζήθρα και μπαχαρικά και στη συνέχεια στο νεκροταφείο για να ασπρίσουν και να στολίσουν με λουλούδια τους τάφους.
Στην ακριτική Κάσο η Μεγάλη Εβδομάδα και η Κυριακή του Πάσχα είναι ιδιαίτερες. Ο θρήνος της Παναγιάς, το στόλισμα του σταυρού με αγριολούλουδα, η περιφορά του Επιταφίου, η Ανάσταση, το κάψιμο του Ιούδα, το άρμεγμα των ζώων τα αρνιά που ψήνουν στους ξυλόφουρνους και τα ξακουστά κασιώτικα ντολμαδάκια (η τοπική τους συνταγή) που παρασκευάζουν κατά χιλιάδες οι γυναίκες του νησιού είναι όλα ξεχωριστά! Ενώ από τα πιο χαρακτηριστικά πανηγύρια είναι αυτό του Αϊ Γιώργη την Τρίτη μετά το Πάσχα όπου συμμετέχουν όλοι οι κάτοικοι του νησιού.
Στην Κω το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, η εκκλησία στρώνεται με μικρά μοβ μυρωμένα λουλούδια του βουνού που λέγονται λαμπρές. Οι νοικοκυρές φτιάχνουν τις λαμπρόπιτες και το γεμιστό αρνί. Τα παιδιά παίρνουν μεγάλα κλειδιά από εκείνα που είχαν οι παλιές κλειδαριές, δένουν με ένα σχοινί το κλειδί με μπαρούτι και βάζουν το καρφί στην τρύπα του κλειδιού, το βράδυ της Ανάστασης το χτυπούν δυνατά στον τοίχο για να εκπυρσοκροτήσει.
Στη Λέρο, ένα από τα παλαιότερα έθιμα είναι να επισκέπτονται οι κάτοικοι τα ξημερώματα της Μεγάλης Παρασκευής τα νεκροταφεία του νησιού και να φροντίζουν τους τάφους των συγγενών τους ενώ την παραμονή του Μεγάλου Κανόνα έχουν το έθιμο των «κλημάτων»
Σύμφωνα με αυτό αφού χτυπήσει η καμπάνα της Εκκλησίας, μαζεύονται τα παιδιά των Κατηχητικών και ενορίτες κάθε ηλικίας, παίρνουν τις ελληνικές και βυζαντινές σημαίες και τις «ποδιές» των Εικόνων σε κοντάρια και ξεκινούν με πομπή για την εξοχή. Εκεί μαζεύουν τις βέργες από τα κλήματα που κλαδεύτηκαν σε δεμάτια, τα φορτώνουν στις πλάτες τους, και ψάλλοντας επιστρέφουν στις Εκκλησίες τους:
“Της Παναγιάς τα κλήματα, και του Χριστού τα ξύλα και της Αγίας Παρασκευής τα κόκκινα καντήλια. Ντήλια – ντήλια τα κόκκινα καντήλια” Κατόπιν αποθέτουν τις βέργες σε ειδικό χώρο στις εκκλησιές όπου όταν ξεραθούν φτιάχνεται πρόχειρο καμίνι και τα κλήματα γίνονται καρβουνάκια για το θυμιατό της Εκκλησίας.
Στη Νίσυρο τη Μεγάλη Παρασκευή σε όλη τη διάρκεια της περιφοράς του επιταφίου στους δρόμους και τα σοκάκια ψάλλονται τα εγκώμια από νέους και νέες του νησιού. Το Μεγάλο Σάββατο ο κόσμος γεμίζει τους ναούς για να πάρει μέρος στα «θρονιά», την ώρα δηλαδή που ψάλλεται το «Ανάστα ο Θεός…» και ο ιερέας ραίνει με ροδοπέταλα τους πιστούς, αυτοί με τη σειρά τους χτυπούν τα στασίδια των ναών και παράγεται ένας πολύ δυνατός θόρυβος.
Το μεσημέρι και ύστερα από τις πρώτες κωδωνοκρουσίες μαζεύονται όλοι στην κεντρική πλατεία του Μανδρακιού, την Ηλικιωμένη, όπου γίνεται ο λεγόμενος «πόλεμος», όπως έχει καθιερωθεί να λέγεται τα τελευταία χρόνια με χρήση διαφόρων βεγγαλικών που ετοιμάζουν όλους για τον ερχομό της Ανάστασης. Την Κυριακή του Πάσχα γίνεται η λιτάνευση της εικόνας της Αναστάσεως στους δρόμους του νησιού και καταλήγει στους ναούς που τελείται ο εσπερινός της Αγάπης. Μετά όλοι μαζεύονται οικογενειακά και γιορτάζουν με το καθιερωμένο κατσικάκι, το λεγόμενο «καππαμάς», το οποίο στη Νίσυρο συνηθίζεται να μαγειρεύεται στο φούρνο γεμιστό με ρύζι.
Στην Πάτμο, η Μεγάλη Εβδομάδα είναι ξεχωριστή .Το θρησκευτικό συναίσθημα είναι πολύ έντονο λόγω της Μονής του Αγίου Ιωάννη. Ιδιαίτερα η τελετή του Νιπτήρα, το πρωί της Μ. Πέμπτης που αποτελεί την αναπαράσταση του Μυστικού Δείπνου: Ο ηγούμενος όπως ακριβώς ο Ιησούς, πλένει τα πόδια δώδεκα μοναχών που κάθονται γύρω από τη μεγάλη εξέδρα, όπως οι μαθητές στο Μυστικό Δείπνο.
Τη Μεγάλη Παρασκευή γίνεται η αναπαράσταση της Αποκαθήλωσης στη Μονή του Αγίου Ιωάννη και το ίδιο βράδυ όλοι οι επιτάφιοι συναντιούνται στις πλατείες της Σκάλας και της Χώρας. Η Ανάσταση γίνεται επίσης στο μοναστήρι και η δεύτερη ανήμερα του Πάσχα όπου διαβάζεται το Ευαγγέλιο σε επτά γλώσσες και μοιράζονται στους πιστούς κόκκινα αυγά.
Στη Ρόδο στο χωριό Άγιος Ισίδωρος αναβιώνει κάθε χρόνο τις ημέρες του Πάσχα το μοναδικό έθιμο σε όλη την Ελλάδα με την ονομασία «Βούρνες». Το έθιμο αυτό αρχίζει από το Μεγάλο Σάββατο και τελειώνει την Λαμπρή Δευτέρα. Συμμετέχουν σ’ αυτό όλοι οι ελεύθεροι του χωριού οι οποίοι πρέπει τις μέρες αυτές να τηρήσουν ορισμένους κανόνες του εθίμου.Το Μεγάλο Σάββατο φέρνουν Κουτσούρους (μεγάλους κορμούς δέντρων) με τους οποίους θα ανάψουν τον Καλαφουνό (μεγάλη φωτιά) πριν την Ανάσταση και φτιάχνουν και κρεμούν ένα ομοίωμα του Ιούδα στην πλατεία του χωριού.
Την Κυριακή του Πάσχα μετά την Δεύτερη Ανάσταση κάποιος που συμμετέχει τελευταία φορά στο έθιμο, επειδή πρόκειται να παντρευτεί, βάζει φωτιά στον Ιούδα.Το τραπέζι της Ανάστασης περιλαμβάνει την παραδοσιακή μαγειρίτσα και την Κυριακή μεσημερι τον”Λαμπριάτη” που είναι αρνί ή κατσίκι στο φούρνο, γεμιστό με ρυζι και εντόσθια που στα χωριά της Ρόδου λέγεται καπαμάς.
Στην Αστυπάλαια φτιάχνουν τις λαμπρόπιτες και τα γαλατοκούλουρα με κατσικίσιο γάλα , ζάχαρη, κανέλα και το ξακουστό ντόπιο σαφράν.
Στη Σύμη καθ’ όλη τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας η ατμόσφαιρα που επικρατεί στο νησί είναι κατανυκτική, με τις καμπάνες των εκκλησιών να χτυπούν πένθιμα. Σε όλα τα στενά του νησιού αναδύονται μυρωδιές από το ψήσιμο των μυρωδάτων λαμπριάτικων κουλουριών (αμωνιακενα, ζαχαρένια, βουτυρένα, τυρόπιτες, αυγοκούλες) στους παραδοσιακούς φούρνους. Τη Μεγάλη Παρασκευή οι επιτάφιοι των εκκλησιών περίτεχνα στολισμένοι, περνούν από τα καλντερίμια του νησιού με τους πιστούς να ακολουθούν σε κλίμα βαθιάς συγκίνησης.
Το Μεγάλο Σάββατο το βράδυ της Ανάστασης, η νύχτα γίνεται μέρα από τα πολλά βεγγαλικά. Την Κυριακή του Πάσχα το βράδυ γίνεται το κάψιμο του Ιούδα στην κεντρική πλατεία του Γυαλού, μπροστά από το δημαρχείο, όπου παραδοσιακά χορευτικά συγκροτήματα παρουσιάζουν χορούς από τη Σύμη και την ευρύτερη περιοχή των Δωδεκανήσων. Το έθιμο αυτό είναι πολύ παλιό. Στην ενορία του Αη Γιάννη μαζεύονταν οι προύχοντες του νησιού και έβγαζαν δίσκο για τον καμμένο, όπως αποκαλούσαν τον Ιούδα . Όπου έριχναν χρήματα για να τον ξαναφτιάξουν.